Hallül-Meakıd Arapça Yeni Dizgi Tahkikli (Ciltli)

Şemseddin Sivâsî'nin Arap dili âlimi İbn Hişâm en-Nahvî'ye ait olan el-İ'râb 'an Kavâ'idi'l-İ'râb adlı eseri üzerine kaleme aldığı şerhtir. İbn Hişâm'ın eseri gibi meşhur olan bu kıymetli çalışma günümüzde daha çok Hallü'l-Me'âkıd olarak bilinmekte ve özellikle Doğu medreselerinde okutulmaktadır.
EL-İ'RÂB 'AN KAVÂ'İDİ'L-İ'RÂB
İbn Hişâm el-Ensârî'nin "Kavâ'idü'l-İ'râb" diye meşhur olan eseri diğer bir kitabı olan Muğni'l-Lebîb 'an Kütübi'l-E'ârîb'in muhtasar çalışmasıdır. Dört bölümden oluşan bu eser içerisinde Arapça'da cümle şibh-i cümle ve bazı i'rab gibi konuları işlemektedir.
MUĞNİ'L-LEBÎB 'AN KÜTÜBİ'L-E'ÂRÎB
İbn Hişâm'ın Arap gramerine dair olan eserlerinden bir tanesidir. Müellif ilk olarak bu eserini 749 yılında Mekke'de kaleme almış ancak Mısır'a dönerken bazı kitaplarıyla birlikte kaybetmiştir.
İkinci olarak 756 tarihinde Mekke'ye gittiğinde daha mükemmel şekilde tekrar yeniden kaleme almıştır.
İbn Hişâm'ın henüz hayatta iken kendisiyle ün kazandığı ve en önemli eseri olan Muğni'l-Lebîb 'an Kütübi'l-E'ârîb'i sekiz bölümden meydana gelmektedir. Özetle içerisinde şu konular işlenmektedir:
Bölümde: Edatlar ve kaideleri.
Bölümde: Cümleler kısımlar ve kaideleri.
Bölümde: Zarf câr-mecrûr ve kaideleri.
Bölümde: İ'râbda yapılan yanlışlar.
Bölümde: İ'râb ehline itiraz olabilecek yönler.
Bölümde: İ'râb ehli arasında bilinen ancak doğrusu başka olanlar.
Bölümde: İ'râbın yapılması.
Bölümde: Birçok kısmî kural ve meseleyi kapsayan genel kurallar.
İbn Hişâm nahiv ile ilgili bütün konuları bu eserinde işlemiş ve "Akıllı kimseleri terkip kitaplarından ihtiyaçsız bırakan" adını vermiştir. Böylelikle ilim erbabının nahiv ilminde ve özellikle de cümle tahlillerinde başka nahiv kitaplarından müstağni kıldığını ifade etmiştir.
Aynı zamanda müellif Rahimehüllâh bu eserinde Arap gramerine dair kaleme alınan kitaplarda takip edilen geleneksel "'âmil-ma'mûl-i'râb" veya "merfû'ât-mensûbât-mecrûrât-meczûmât" şeklindeki tertibin aksine özgün bir yöntem izlemiştir.
Şöyle ki; konuları müfredler (edatlar/mana harfleri) ve terkipler (cümle şibhü'l-cümle) şeklinde iki ana kısım ve sekiz alt bölüm halinde işlemiştir.
Ayrıca İbn Hişâm kelimeleri "fiil isim zarf ve harf" olmaları açısından ele almış ve terkipte geçtiğini farz ederek her biri hakkında hüküm vermiştir.
Bu incelemelerini farklı Kur'ân kıraatlerinden hadis atasözü ve Arap edebiyatından getirdiği şâhidlerle delillendirip zengin misallerle açıklamıştır.
İbn Hişâm eserinde nahiv konularının yanında sarf belâgat kısmen lehçe farklılıkları ve tefsire dair bazı meseleleri de işlemiştir.
Basra ve Kûfe başlıca olmak üzere Bağdat Mısır ve Endülüs dil mekteplerinin görüşlerini de tarafsız bir şekilde ortaya koymuş ve delilini güçlü bulduğu fikirleri benimsemiş ve tercih etmiştir. Öyle ki; Sîbeveyhi başta olmak üzere Basra mektebine mensup dil âlimlerin görüşlerine ağırlıklı olarak yer vermiş ve bunun yanı sıra Kûfe mektebine mensup dilcilerlerden de Kisâî Ferrâ Sa'leb gibi âlimlerin kabul ettiği veya karşı çıktığı fikirlere de yer vermiştir.
Ayrıca İbn Hişâm eserinde en çok nakilde bulunduğu Zemahşerî ile İbnü'l-Hâcib'in görüşlerinin çoğuna ve Ebû Hayyân el-Endelüsî'nin görüşlerinin tamamına muhalefet etmiştir. Mısır ve Şam mekteplerinin temsilcisi kabul ettiği İbn Mâlik'in görüşlerinin de çoğunu beğenmekle birlikte bazılarını yadırgamıştır.
MUĞNİ'L-LEBÎB ESERİ ÜZERİNE YAPILAN BAZI ÇALIŞMALAR
İbn Hişâm'ın i'rab konusunu sekiz bölümde incelediği ve yüzyıllarca ders kitabı olarak okutulan Muğni'l-Lebîb 'an Kütübi'l-E'ârîb eseri alanında pek çok ilim erbabı tarafından ilgi görmüş ve üzerine birçok şerh hâşiye ihtisar ve nazma çekme şeklinde çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan bazıları şunlardır:
Celâleddin es-Süyûtî; Şerhu Şevâhidi Mugni'l-Lebîb.
Abdülkâdir el-Bağdâdî;Şerhu Ebyâti Mugni'l-Lebîb.
İbnü'd-Demâmînî;Tuhfetü'l-Garîb fi'l-Kelâm 'alâ Mugni'l-Lebîb.
Takıyyüddin eş-Şümünnî; el-Münsıf mine'l-Kelâm 'alâ Mugni'bni Hişâm.
İbn Molla (Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed el-Halebî); Müntehâ Emeli'l-Erîb mine'l-Kelâm 'alâ Mugni'l-Lebîb.
Mustafa Remzî el-Antâkî;Gunyetü'l-Erîb 'an Şürûhi Mugni'l-Lebîb.
Muhammed b. Ahmed ed-Desûkî; Hâşiye(tü'd-Desûkî) 'alâ Mugni'l-Lebîb.
el-Emîrü'l-Kebîr es-Sünbâvî; Hâşiye 'alâ Mugni'l-Lebîb 'an Kütübi'l-E'ârîb.
Muhammed Ali Tâhâ ed-Dürre; Fethu'l-Karîbi'l-Mücîb İ'râbü Şevâhidi Mugni'l-Lebîb.<