Divan Şiirinde Cehalet

Divan şiirinde, güzel ahlakla bütünlenmiş ilim övülmüş ve iki âlem mutluluğu için bu ilmin elde edilmesi teşvik edilmiştir. Haktan sapmanın, kötü fiiller işlemenin ve hüsrana uğramanın sebebi olan cehalet yerilmiş ve cahil kalınmaması tavsiye edilmiştir.
Bu eser, kötü ahlak kaynağı olan cehaletin divan şiirinde hangi ilgilerle ve nasıl kullanıldığını tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Bu eserdeki her unsura ve konuya cehaletle ilgisi oranında ve bu ilginin divan şiirine yansıması ölçüsünde yer verilmiştir. Cehaletle ilgili unsurlar, divan şiirindeki yansımaları esas alınmak suretiyle, “cehalet ve cahil”, “din, tasavvuf ve ahlak”, “cahilin kişilik özellikleri”, “ruhanî varlıklar, masal yaratıkları, kişiler ve hayvanlar”, “sosyal hayat”, “divan şiiri geleneği”, “dil ve üslûp”, “cehalet muhtevalı şiirler” olmak üzere sekiz bölümde incelenmiştir.

Birinci bölümde, cehaletin ve cahilin sözlüklerdeki tanımları verilmiş, divan şiirindeki cehalet ve cahille ilgili benzetme ve nitelemeler tespit edilmiş ve örneklendirilmiştir.

İkinci bölümde, dinî, tasavvufî ve ahlakî unsurların cehaletle ilişkilerinin belirlenmesine gayret edilmiştir.

Üçüncü bölümde, cahilin kişilik özelliklerinin oluşturulmasına çaba gösterilmiştir.

Dördüncü bölümde, divan şiirinde cehalet sembolü olarak zikredilmiş ruhanî varlıklar, masal yaratıkları, kişiler ve hayvanların belirlenmesine ve bunların örnek beyitlerle ifade edilmesine çalışılmıştır.

Beşinci bölümde, cehaletin, halka, devlet adamlarına, ilim ehline ve bazı meslek erbabına nasıl tesir ettiği ve onları nasıl yönlendirdiği ifade edilmiş, sosyal hayata dair şiir, latife, beddua, çocuk, oyun, okul, kalem, kâğıt, kitap, şehir, taşra ve şarap gibi unsurların cehaletle ilişkisi incelenmiştir.

Altıncı bölümde, divan şiiri şahıs kadrosundan olan sevgili, âşık, rint, rakip ve zâhidin yanı sıra, zaman ve felegin cehaletle ilişkisi araştırılmış, bazı manzum edebî türlerdeki cehalete dair yansımaların belirlenmesine çalışılmıştır.

Yedinci bölümde, cehaletle ilgili Farsça, Arapça, Türkçe kurallara göre yapılmış kelime ve şekillere, atasözlerine, anlatım yöntemlerine, cehalet seviyesini belirtmek için kullanılmış kelime ve terkiplere yer verilmiştir.

Sekizinci bölümde, bu eserde delil olarak kullanılan bazı beyitlerin ait oldukları manzumelerdeki yerinin metnin bütünlüğü içerisinde görülmesi ve gelecekte cehaletle ilgili yapılabilecek yeni çalışmalara toplu malzeme sağlanması amacıyla, cehalet muhtevalı şiirlerden oluşan küçük bir antoloji hazırlanmıştır. Sonuç bölümünde, araştırmadan elde edilen sonuçlar kaydedilmiştir. Atıfta bulunulan ve delil olarak kullanılmak üzere beyit alınan eserler Bibliyografya başlığı altında toplanmıştır.

Bibliyografya hem metin arasındaki beyitlere hem de dipnotlarda gösterilen kısaltmalara paralel olarak düzenlenmiş, bu düzenlemeyle okuyucunun kaynaklara kolay bir şekilde ulaşması amaçlanmıştır. Dipnotların fazla kabarmasını önlemek ve delil olarak kullanılan her beytin ilgili olduğu eserde görülmesini sağlamak için kısaltmalar yapılmış ve bütün kısaltmalar, Kısaltmalar başlığı altında toplanmıştır.