Zaman Sözlüğü: Adlar - Terimler - Kavramlar Adlar-Terimler-Kavramlar
Zaman, herkesin üzerinde az çok söz söyleyebileceği, ancak tanımlanması zor bir kavramdır. Günlük hayatımızda bazen su gibi akıp gitmesi ya da ağır geçmesi veya ölçülebilir olması yönleri üzerinde durduğumuz zaman kavramının sözlük tanımlarına baktığımızda kavramın farklı yönlerden ele alınarak tanımlanmaya çalışıldığını görürüz. Tarihin ilk filozoflarının zamanın ne olduğu ve niteliği konusundaki uzlaşmazlıkları, modern fizikte çeşitli teorilere göre zamanın “4. boyut” olarak kabul edilmesi ya da edilmemesi; bazı nitelikleriyle ortaya konulmuş olması, bazı yönleriyle ise hâlen muammalarla dolu olması ilgi çekicidir. Takvim bilgileri bakımından sınırları belirlenmiş olan zaman, astrofizik alanında ise bilinmezlerle dolu ve tartışılan bir kavramdır. Kültürden kültüre zaman algısı da değişkendir. Bir şair veya bir romancı için zaman bambaşka anlamlar taşıyabilir. Dolayısıyla, zaman kavramı farklı disiplinlerde ve alanlarda farklı bakış açılarıyla değerlendirilmektedir.
Konuya Türk dili açısından baktığımızda ise, takvim bilgisi çerçevesinde Türkiye Türkçesindeki zaman adlarının zenginliği bu çalışmayı hazırlamaya karar vermemizde etkili olmuştur. “Zaman” temalı yeni bir sözlük hazırlama fikrinden hareketle ve bu amaçla Türkçe'nin metinlerle takip edilebilen ilk dönemlerinden günümüze, çeşitli dönem eserlerini ve bunlarla ilişkili olan müstakil çalışmaları, sözlük ve lugatleri değerlendirdik. Bunun yanında Türkiye Türkçesinin ağızları üzerine yapılmış çalışmaların sözlük ve dizinlerini de taradık. Türkiye Türkçesi'nin tarihî kaynaklarında kaydedilmiş, bugün artık kullanılmayan veya işlek olarak kullanımı devam eden tüm zaman adlarını tespit etmeye çalıştık. Türkçe kökenli olan zaman adlarının yanı sıra tarih boyunca kurulan çeşitli ilişkiler sebebiyle başka dil ve kültürlerden Türkçe'ye giren, Türkçe'nin sözlüklerinde kaydedilmiş olan ve zamanla ilgili söz varlığının
bir parçası durumuna gelen adları da çalışmamıza dahil ettik.
Böyle bir çalışmada gözden kaçan noksanlıkların ve yanlışlıkların olabileceğini peşinen kabul ederek yapılacak değerlendirmelerin ve eleştirilerin çalışmaya katkı sağlayacağını umuyorum.
(Tanıtım Bülteninden)
Zaman, herkesin üzerinde az çok söz söyleyebileceği, ancak tanımlanması zor bir kavramdır. Günlük hayatımızda bazen su gibi akıp gitmesi ya da ağır geçmesi veya ölçülebilir olması yönleri üzerinde durduğumuz zaman kavramının sözlük tanımlarına baktığımızda kavramın farklı yönlerden ele alınarak tanımlanmaya çalışıldığını görürüz. Tarihin ilk filozoflarının zamanın ne olduğu ve niteliği konusundaki uzlaşmazlıkları, modern fizikte çeşitli teorilere göre zamanın “4. boyut” olarak kabul edilmesi ya da edilmemesi; bazı nitelikleriyle ortaya konulmuş olması, bazı yönleriyle ise hâlen muammalarla dolu olması ilgi çekicidir. Takvim bilgileri bakımından sınırları belirlenmiş olan zaman, astrofizik alanında ise bilinmezlerle dolu ve tartışılan bir kavramdır. Kültürden kültüre zaman algısı da değişkendir. Bir şair veya bir romancı için zaman bambaşka anlamlar taşıyabilir. Dolayısıyla, zaman kavramı farklı disiplinlerde ve alanlarda farklı bakış açılarıyla değerlendirilmektedir.
Konuya Türk dili açısından baktığımızda ise, takvim bilgisi çerçevesinde Türkiye Türkçesindeki zaman adlarının zenginliği bu çalışmayı hazırlamaya karar vermemizde etkili olmuştur. “Zaman” temalı yeni bir sözlük hazırlama fikrinden hareketle ve bu amaçla Türkçe'nin metinlerle takip edilebilen ilk dönemlerinden günümüze, çeşitli dönem eserlerini ve bunlarla ilişkili olan müstakil çalışmaları, sözlük ve lugatleri değerlendirdik. Bunun yanında Türkiye Türkçesinin ağızları üzerine yapılmış çalışmaların sözlük ve dizinlerini de taradık. Türkiye Türkçesi'nin tarihî kaynaklarında kaydedilmiş, bugün artık kullanılmayan veya işlek olarak kullanımı devam eden tüm zaman adlarını tespit etmeye çalıştık. Türkçe kökenli olan zaman adlarının yanı sıra tarih boyunca kurulan çeşitli ilişkiler sebebiyle başka dil ve kültürlerden Türkçe'ye giren, Türkçe'nin sözlüklerinde kaydedilmiş olan ve zamanla ilgili söz varlığının
bir parçası durumuna gelen adları da çalışmamıza dahil ettik.
Böyle bir çalışmada gözden kaçan noksanlıkların ve yanlışlıkların olabileceğini peşinen kabul ederek yapılacak değerlendirmelerin ve eleştirilerin çalışmaya katkı sağlayacağını umuyorum.
(Tanıtım Bülteninden)