Kişisel İktidardan Millet Meclisine - Saltanattan Cumhuriyete

Türkiye’de son 20 yıldır devlette köklü değişiklikler yaşanıyor. Buna paralel, devlet hem kurumsal yapısı hem de aktörleriyle yoğun şekilde tartışılıyor. An-cak bu tartış¬malarda çoğunlukla ya kişilere ya da güncel teknik değişikliklere yoğunlaşılıyor. Bu¬günü anlamak için tarihe baş¬vurulduğunda ise, çoğu zaman umutsuz bir şekilde de¬ğiştirilemez olduğu kabul edilen ezeli ve ebedi bir güçlü devlet miti tekrarlanıyor. Fakat, hem günümüz devletini ve yaşadığı dönüşümü hem de köklerini bulduğu iddia edilen dönemleri anlamak için devleti tarihsel ve toplumsal bütünlüğü içinde incelemek gerekiyor.
İşte, Fatma Eda Çelik’in bu kitabı, tartışmaların fay hattını oluşturan bir ko-nuya, “kişisel iktidara”, ve onun kurumsal boyutuna, “devlet başkanlığına”, bu bakış açısıyla bir çözümleme getirme iddiası taşıyor. Tartışmanın tarihsel kök-lerine yoğunlaşarak, Osmanlı Beyliği’nin tarih sahnesine çıktığı dönemden baş-layarak Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu döneme kadar geçen süreci inceli-yor. Sorunun kişilerden değil, toplumun örgütlenme biçiminden kaynaklandığı-nı ve ancak toplumsal sınıfların devinimi içinde açıklanabileceğini gösteriyor. Toplumsal iktidarın farklı yoğunlaşma ve merkezileşme biçimleri aldığını; dev-let başkanlığının da tarih boyunca bu doğrultuda biçimlendiğini ortaya koyu-yor. Bu nedenle, 1920’li yıllarda, iki kişi, Vahdettin ve Atatürk; iki hükümet, İstanbul ve Ankara Hükümetleri biçiminde görülen karşıtlığın, aslında iki farklı örgütlenme tarzının karşı karşıya gelmiş olmasından kaynaklandığını söylü-yor. Cumhuriyet’in, “mülk”ün temelini oluşturan “kişisel iktidar”a karşı, nasıl Büyük Millet Meclisi ve Başkanı’nda cisimleşen bir “gayri-şahsi iktidar” yarat-tığını ortaya koyuyor. Böylelikle, devletin değişim ve dönüşümüne vurgu yapa-rak, bu sürecin somut tarihsel gelişimi içinde nasıl incelenebileceğini gösteriyor.